با توجه به روند رو به رشد شهرنشینی در سراسر جهان، مسئله کاهش فضای سبز در شهرها به یکی از بزرگترین چالش‌های اجتماعی و زیست‌محیطی تبدیل شده است. با این حال، بام سبز به عنوان یک راهکار نوین و مستدام، به عنوان یکی از راه حل‌های پاسخگو به این چالش به شمار می‌رود.
بام سبز به عنوان یکی از روش‌های نوین و پرکاربرد برای ساخت ساختمان‌ها، نه تنها از لحاظ زیبایی‌شناسی، بلکه از لحاظ ارزش‌های اقتصادی، زیست‌محیطی و بهداشتی نیز اهمیت دارد. بام سبز به معنای استفاده از فضای سبز بر روی ساختمان‌ها است که باعث می‌شود این ساختمان‌ها بیشترین بهره‌وری از فضای سبز و مزایای آن را به دست آورند.
استفاده از بام سبز در ساختمان‌ها به عنوان یکی از روش‌های ساخت سبز، منجر به کاهش هزینه‌های ساخت، افزایش بازده سرمایه‌گذاری و کاهش هزینه‌های انرژی مصرفی می‌شود و علاوه بر این که به عنوان یک راهکار سبز و پایدار معرفی شده، توانایی ارائه فضای سبز جدیدی برای شهرها را دارد و در ضمن، میتواند در بهبود زیبایی شهر و کاهش دمای شهری نیز نقش بسزایی ایفا کند.
سیستم های اجرای فضای سبز در پشت بام و بالکن ها (تراس ها) به روش های متعددی انجام می گیرید که چند نمونه رایج آن عبارتند از:
بام سبز گسترده، متمرکز و روف گاردن مدولار و پرتابل.
مقایسه بین انواع و شیوه اجرای بام سبز
در ادامه روش و جزییات اجرای انواع باغ بام به اختصار توضیح داده شده
بام سبز گسترده (Extensive Green Roof)
در این سیستم همانطور که از نامش مشخص است، سطح گسترده و وسیعی از بام توسط پوشش گیاهی پوشیده می شود. در این سیستم اجرای بام سبز با استفاده از گیاهان پوششی و عمدتاً چمن شکل می گیرد و تنها ویژگی بام سبز گسترده ایجاد یک سطح سبز وسیع به لحاظ بصری و بدون کاربرد مشخص میباشد و تنها بعد زیست محیطی آنها قابل استفاده است. در این نوع از بام ها سازه هایی همچون آلاچیق، مبلمان و … تعریف نشده است.
ویژگی های بام سبز گسترده
- کاربرد: برای بام هایی با ظرفیت تحمل بار پایین
- نیازها: حداقل تأسیسات و نگهداری
- عمق کاشت: بین 5 تا 15 سانتی متر
- وزن: سبک بوده و بار محدودی را به ساختمان وارد می کند، در حالت اشباع با آب، افزایش وزن بام بین 70 تا 170 کیلوگرم
- شیب: می تواند هم روی بام های مسطح و هم شیب دار، تا شیب سی درصد پیاده شود.
- آبیاری: نیاز به نگهداری این بام ها کم و آبیاری آن ها نیز بسته به نوع آب و هوا ناچیز است.
- پوشش گیاهی: چمن و انواع گونه های سدوم و گیاهانی با ریشه های کوتاه و مقاوم در برابر شرایط اقلیمی
- هزینه: هزینه پایین به دلیل عدم نیاز به تقویت سازه و نگهداری گیاهان
بام سبز متمرکز (Intensive Green Roof)
این نوع بام، مشابه محوطه های سبز شهری طراحی می شوند و در طراحی آنها از عناصری مانند نیمکت و مبلمان شهری استفاده می شود. در این سیستم از پوشش گیاهی متنوع تری نسبت به بام سبز گسترده می توان بهره برد. در این سیستم امکان کاشت انواع درخت، درختچه و بوته وجود دارد. به همین سبب در مقایسه با سیستم گسترده وزن بیشتری به سطح بام وارد می کنند.
ویژگی های بام سبز متمرکز
- کاربرد: برای ساختمان های جدید
- نگهداری: به دلیل تنوع کاشت نیازمند نگهداری و آبیاری دقیق
- عمق کاشت: از 20 تا 60 سانتی متر متغیر
- وزن: در حالت اشباع با آب، باری حدود 290 تا 970 کیلوگرم بر مترمربع به وزن بام اضافه
- آبیاری: نیاز به نگهداری مداوم
- پوشش گیاهی: انواع درخت، درختچه و بوته
- هزینه: هزینه بالا
سیستم مدولار یا جعبه گیاه
سیستم سوم روش مدولار و پرتابل می باشد که قابلیت اجرا بر روی کلیه بام ها، ساخته شده و در حال بهره برداری را دارا می باشد. اجرای پوشش گیاهی در این سیستم تنوع بالایی را شامل می شود و بدون نیاز به زیرساخت داخل بسترهای کاشت از پیش ساخته کاشته می شوند. در واقع پوشش گیاهی به صورت غیر مستقیم و بدون تماس با سطح بام داخل جعبه های مخصوصی که از پیش ساخته شده اند کاشته می شود و میتواند محیطی ناپیوسته را شکل دهد. از دیگر مزایای اجرای روف گاردن به روش مدولار و پرتابل امکان اجرای انواع آلاچیق و مبلمان شهری با طرح دلخواه می باشد. در واقع این سیستم یک پارک شهری کوچک را در پشت بام خانه به وجود می آورد
ویژگی های بام سبز پرتابل مدولار
- کاربرد: برای کلیه ساختمانهای ساخته شده و در حال ساخت
- نگهداری: به دلیل تنوع کاشت نیازمند نگهداری و آبیاری دقیق
- عمق کاشت: از 10 تا 80 سانتی متر متغیر
- وزن: کلیه بارها به دلیل اجرا به سبک پرتابل، بار زنده محسوب شده و هیچ گونه بار مرده به ساختمان وارد نمی کنند
- پوشش گیاهی: انواع درخت، درختچه و بوته
- هزینه: هزینه کاملا مقرون به صرفه
ویژگی های طراحی روف گاردن گسترده و متمرکز
طراحی روف گاردن به صورت کلی وابسته به عوامل متعددی شامل شیب بام، جهت استقرار ساختمان (شمالی-جنوبی و یا شرقی – غربی) و وزن می باشد. در روش های مختلف اجرای روف گاردن مانند روش گسترده و یا متمرکز موارد مذکور دارای اهمیت فراوان می باشد. برای مثال؛
- حداکثر شیب مجاز به منظور جلوگیری از رانش و حرکت خاک 30 درجه می باشد.
- جهت استقرار ساختمان در راستای مختلف جغرافیایی و یا مجاورت در کنار ساختمان های بلند شرایط دمایی و نور متفاوتی برای روف گاردن ایجاد می کند و در انتخاب نوع گیاهان بسیار تأثیرگذار است.
- بار تحمیلی بر ساختمان یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار در روف گاردن است. در محاسبات سازه ساختمان باید به وزن بار مرده تحمیلی روف گاردن به ساختمان توجه کرد.
ویژگی های طراحی روف گاردن مدولار
در طراحی روف گاردن به سبک مدولار کار طراح بسیار ساده می باشد. از انجا که کلیه اقلام روف گاردن مدولار دارای مدول مشخص( ابعاد با تناسب و ضریب مشخص) می باشند و پرتابل ( دارای قابلیت جابجایی) هستند باید موارد زیر در طراحی مورد توجه قرار گیرد:
- از آنجا که شیب مورد نیاز در روف گاردن مدولار همان شیب معماری ساختمان است طراحی به صورت دلخواه انجام شده و هیچ نوع محدودیتی در طراحی روف گاردن وجود ندارد. با توجه به ابعاد اقلام، پلنترباکس ها به راحتی با شیب ساختمان هماهنگ می شوند.
- با توجه به جهت گیری ساختمان و میزان تابش نور طراحی ویژه ای صورت می گیرد. عمدتاً فضاهای نورگیر به فضاهای سبز و فضاهای سایه به فعالیت استراحت و نشیمن اختصاص می یابد.
- از آنجا که در سیستم مدولار کلیه اقلام پرتابل می باشند هیچ گونه محدودیتی در طراحی وجود ندارد چرا که بار تحمیلی به ساختمان زنده بوده و هیچ گونه بار مرده ای وجود ندارد. بنابراین با هر نوع تراکم از فضای سبز و یا هر نوع سازه مانند آلاچیق و آتریوم می توان طراحی را آغاز نمود.
جمع بندی مقایسه انواع بام سبز
از بین سه روش ذکر شده روف گاردن گسترده و متمرکز به دلیل عدم هماهنگی با سیستم نظام مهندسی ایران و مشکلات اجرایی فراوان، منسوخ شده و سیستم مدولار پرتابل مطابق با استانداردهای ایالات متحده و نظام مهندسی ایران، کاملا قابل اجرا بوده و بسیار مقرون به صرفه می باشد.
